بنابراين كارون نيز چون زبان فارسي، گورخر و يوزپلنگ ايراني، عزيز و نازنين است. بايد نازداري‌اش كرد و تن رنجورش را تيمار.
كارون شاهرگ خوزستان است و خوزستان دردانه ايران. امروزه، خوزستان حالش خوب نيست! گفته مي‌شود شاهرگش گرفته و راه تنفسش را ريزگردها بند آورده‌اند. هوا ندارد ولي هواي همه را دارد. نزديك به 5 دهه است كه خوزستان شكنجه مي‌شود. از زماني كه نيشكر آمد، قرار بود كه خوزستان، آبادان شود. خون جاري در رگ كارون آلوده است.
افزون بر آلودگي‌هاي طبيعي مانند خشكسالي، مسيل‌هاي طبيعي شور و پيشروي آب شور كه از ويژگي‌هاي محلي است، آلودگي‌هاي دست‌سازي چون كشاورزي، مجتمع‌هاي كشت و صنعت نيشكر و آبزي پروري، پساب‌هاي صنعتي، فاضلاب‌هاي شهري و روستايي، سازه‌هاي بالادست و آلاينده‌هاي نفتي، حال كارون را بد كرده‌اند.
اندازه‌گيري‌ها نشان مي‌دهد هنگامي كه شوري آب در بند تنظيمي گتوند 1200ميكروموس بر سانتي متر است، شوري در اهواز و آبادان به 2500 تا4000 واحد مي‌رسد. در شاخه دز و در محل «بند علي كله»، شوري نزديك به 500واحد است، حال آنكه در محل پيوستن دز به كارون افزايش چندبرابري مي‌يابد. نتيجه آنكه سرطان آلودگي، سرتاسر پيكر كارون را فراگرفته است. هركه و هرچه كه پيرامون كارون هست و از آن زندگي مي‌گيرد، با ناسپاسي فراوان، آلودگي‌هاي خود را بار كارون مي‌كند.
- آلاينده‌هاي كشاورزي
در گذشته همه آلاينده‌ها برجان كارون مي‌ريخت. چند سالي است كه مجتمع‌هاي كشت و صنعت نيشكر با ساخت زهكش‌هاي غيراستاندارد، افزون بر منابع آبي، خاك خوزستان را نيز آلوده مي‌كنند. چالش ناشي از زهاب‌هاي كشاورزي عمدتاً شامل ورود املاح، افزايش شديد ميزان شوري و ورود نهاده‌هاي كشاورزي مانند سموم و كودهاست. براساس گزارش‌هاي مدون، راندمان آبياري در طرح‌هاي هفتگانه نيشكر، حدود 41درصد است.
اين بدان معني است كه 59درصد از حدود 4ميليارد مترمكعب منابع آب مصرفي در اين بخش تلف مي‌شود. شايان ذكر است، حدود نيمي از كود نيتروژنه داده شده به گياه، توسط زهاب زيرزميني به منابع پذيرنده زهاب مي‌ريزد. مهم‌ترين منابع آلاينده كشاورزي و پرورش ماهي عبارتند از:
كهنك زورآباد، زهكش N (سردارآباد)، زهكش K، زهكش شعيبيه، زهكش جنت مكان GE، زهكش عقيلي، زهكش كشاورزي GD، زهكش زهوآباد، زهكش ساغري، زهكش سليم، زهكش عجرب، زهكش سبزآب، زهكش عتيج، زهكش هفت تپه، زهكش ملاثاني و زهكش پرورش ماهي گرگر. مجموع دبي و EC متوسط اين زهكش‌ها به‌ترتيب 70مترمكعب برثانيه و 2500ميكروموس بر سانتي‌متر است. 43درصد آلودگي كشاورزي مربوط به 4زهكش از فهرست بالاست. شايان ذكر است، شوري اين زهاب‌ها نزديك به 2.5برابر شوري آب آبياري بوده كه منابع آب و خاك استان را آلوده مي‌كنند.
- فاضلاب‌هاي شهري و روستايي
فاضلاب‌هاي شهري با بار ميكروبي بالا، خود را بر دوش نحيف كارون بار كرده و سبب افزايش چشمگير آلودگي ميكروبي آن مي‌شوند. بوي بد و مزه نامناسب و گسترش عوامل بيماري‌زا كمترين ارمغان آن است. شهرهاي اهواز، آبادان، خرمشهر، دزفول، انديمشك و شوشتر به همراه 300روستا از كانون‌هاي عمده آلاينده شهري و روستايي به‌حساب مي‌آيند. افزون بر اين، بخشي از فاضلاب‌ها نيز از طريق چاه‌هاي جذبي دفع شده و آلايندگي سفره آب‌هاي زيرزميني را سبب مي‌شوند. پساب‌هاي شهري با دبي بيش از 10مترمكعب بر ثانيه و با EC متوسط 3700ميكروموس بر سانتي‌متر وارد رودخانه مي‌شوند.
- سازه‌هاي بالادست
EC رودخانه كارون از حدود 1000 تا 1200 واحد در محل بند تنظيمي گتوند تا 4000واحد در انتها (آبادان) تغيير مي‌كند. در مورد سد گتوند قضاوت‌هاي گوناگوني وجود دارد. برخي معتقد هستند اين سد كيفيت آب كارون را به‌صورت معني‌داري كاهش داده است. در مقابل مشاور طرح بر اين عقيده است كه تأثير اين پروژه، ناچيز و در برخي برهه‌هاي زماني مثبت است. مؤسسه آب دانشگاه تهران معتقد است كه اين سد EC آب كارون را در محل پروژه به ميزان 250واحد افزايش داده است.
- فعاليت‌هاي نفتي در حوضه آبريز كارون بزرگ
16ميدان نفتي بزرگ در منطقه وجود دارند. وجود تأسيسات فرآورش نفت و خطوط انتقال نفت و گاز نزديك به پيكره‌هاي آبي و وجود چاه‌هاي نفت در حال بهره‌برداري و متروكه از ديگر عوامل آلودگي نفتي منابع آب كارون بزرگ است.
- همبست (Nexus) ابزاري براي درد كارون
درد كارون تنها مشكل كيفيت آب نيست. در سال‌هاي خشك مشكل كميت نيز رخ مي‌نمايد. كارون ما را سيراب مي‌كند، اگرچه ما در مصرف، بي‌محابا رفتار مي‌كنيم. توجه به كارون توجه به همه است. افزون بر آن، ريزگردها كه نوع داخلي آن، ريشه در مصرف بيش از حد منابع آب دارند در فضاي خوزستان و استان‌هاي همجوار چرخ مي‌زنند. خاك جلگه خوزستان نيز سنگين و نمكين است.
در چنين شرايطي چگونه بايد به مسئله نزديك شد؟ چند سالي است كه دست‌اندركاران آب و توسعه در دنيا در تلاش هستند تا با رويكرد مديريت يكپارچه منابع محيط‌زيستي نظير آب، خاك و پسماند، پيوندهاي دوسويه و چندسويه نواحي مختلف، فضاي توسعه را بيش از پيش بكاوند. «همبست» نظريه جديدي است كه تلاش مي‌كند تا پيوندهاي زيرپوستي و دروني منابع محيط‌زيستي را آشكار سازد.
شگفت‌آور اينكه هنگامي كه فهرستي از مشكلات كارون را در پيش‌رو قرار مي‌دهيم، درمي‌يابيم كه منابع محيط‌زيستي مهمي مانند آب، خاك و پسماند (فاضلاب) در دادوستد آشكار و پنهان با هم قرار دارند. رستگاري يكي بر بهروزي يا تيره‌بختي ديگري مؤثر است. افزون بر اين، در كارون نواحي مختلف فضاي توسعه مانند مجموعه آب، انرژي و غذا با يكديگر آميخته شده‌اند. تو گويي روش «همبست» را براي كالبدشكافي مشكلات كارون توسعه داده‌اند.
- سيدمسعود رضوي
نظر شما